پایگاه جامع حفظ قرآن

الف: قرآن مناسب برای حفظ


برای حفظ قرآن باید قرآنی را انتخاب کرد که در درجه اول قطع متوسطی داشته باشد.یعنی نه خیلی کوچک باشد،نه خیلی بزرگ .مثلاً قطع رحلی،چون همان طوری که بعداً توضیح داده خواهد شد،بایدانسان بتواند تصویر صفحه ای را که حفظ می کند-با تمام ویژگی هایش-در ذهن خود داشته باشد.یعنی به اصطلاح تصویر آن صفحه را در ذهن خود ببیند.بنا بر این اگراندازه صفحه خیلی بزرگ یا بیش از حد کوچک باشد،به راحتی در ذهن جای نمی گیردوبازسازی تصویر آن درذهن کار آسانی نیست.همچنین صفحه های بزرگ فرد را دچار سر در گمی واحتمالاًخستگی می کند،به عبارتی جمع بندی چنین صفحه ای به مراتب دشوارتر از صفحه های متوسط ومعمولی است.قطع هایی هم که بیش ازحد کوچک هستند،علاوه بر اینکه ذهن و چشم را خسته می کنند،در هنگام یاد آوری و بازسازی آن در ذهن ممکن است آیات وسطر ها با هم تداخل پیدا کنند.البته برای یاد آوری آیات می توان قرآن کوچکی درجیب داشت وازآن استفاده کرد.ولی بایدازهمان نوع قرآنی باشدکه باآن حفظ می کنید. مثلاًهردورسم الخط عثمان طه باشد.

رنگ صفحات حتی المقدور رنگ صفحه باید دارای این ویژگی ها باشد جذاب باشد:مثلاًرنگ سبز یا هر رنگ ملایم دیگری که با صلیقه فرد جور بیاید. دارای رنگ های تند نباشد: چون قرار است زیاد با قرآن سروکار داشته باشیم،رنگ های تند مثل رنگ قرمز،برای مدت طولانی،ذهن و چشم را خسته می کند. تاآنجا که ممکن است ساده باشد: متن صفحه هایی که زیاد نقش و نگار دارند-مثل کاغذ های ابروباد-شاید جذاب باشند ولی ممکن است تمرکز حواس فرد را کمترکنند.باید توجه داشت که این نکات هم در مورد زمینه صفحه وهم در مورد خطوط آیات صدق می کند

بدون ترجمه باشد:
درهر کاری باید ابتدا هدف آن کار رادر نظر داشت ودراین مبحث هدف ما حفظ آیات قرآن است و نه حفظ ترجمه قرآن.به همین خاطر لازم است تمام تمرکز ما روی حفظ آیات باشدوچیزدیگری توجه ما را جلب نکند.به همین خاطر باید از قرآنی استفاده کرد که فقط متن آیات را دربر داشته باشدوترجمه یا هر گونه توضیح دیگری درصفحات مشاهده نشود.چون یکی از نکات مهم در حفظ قرآن تمرکز حواس است وباید سعی ما بر این باشد تا آنجا که می توانیم موانع این تمرکز را کمتر کنیم .دانستن معنی یا لااقل مفهوم کلی آیات کمک زیادی به حفظ ویادآوری آیات می کند،ولی این مطلب دیگری است .به هر حال توصیه می شود ،برای تمرکز حواس هرچه بیشتر و همچنین نظم در حفظ ترتیب صفحه ها(در مورد قرآن هایی که یک صفحه متن ویک صفحه ترجمه دارند)بهتر است از قرآنی که هیچ نوع ترجمه ای نداشته باشد استفاده کرد..

ب: مکان مناسب

در مورد مکان حفظ چند نکته کلی باید مد نظر قرار بگیرد.اینکه درچه مکان هایی به حفظ بپردازیم که بیشترین بازده را داشته باشد خود مسئله در خور توجهی است،اما شاید در ابتدا لازم باشد بدانیم در چه مکان هایی نباید کارهای ذهنی وبخصوص حفظ را انجام داد.در اصل می توان از این نگاه مکان ها را به سه دسته تقسیم کرد:
1-مکان هایی که برای حفظ مناسب نیست:
این هم به دو دسته تقسیم می شود ،یکی مکان هایی که از لحاظ معنوی برای حفظ شایسته نمی باشند و خوب نیست انسان در آن مکان ها به حفظ قرآن بپردازد که واضح است و نیاز به توضیح بیشتری ندارد.همچنین طهارت وپاکیزگی وغصبی نبودن مکان و همچنین لباس حافظ نیز می تواند یکی از عوامل موثرمعنوی جهت موفقیت در حفظ قرآن باشد.دوم مکان هایی که تمرکز حواس انسان را به هم می زنند.بدیهی است در مکان های شلوغ - پر سر وصدا - سرد - بیش از حد گرم ویا هر مکانی که به نحوی انسان را دچار مشکل کند وتمرکز حواس را به هم بزند ،نمی توان به حفظ قرآن پرداخت.
2-مکان هایی که برای حفظ مناسب است:
اگر نباید های مورد قبلی را رعایت کنیم می توان مکانی شایسته حفظ داشت.آرامش یکی از مهمترین عوامل تمرکز حواس استمحیط آرام وبی سر وصدا ازشرایط اولیه حفظ است.اگردر جایی هستید که تلوزیون یا رادیو روشن است،چند نفر با هم صحبت می کنند ویا سر وصدای بچه ها بلند است ،بهتر است برنامه حفظ را به وقت دیگری موکول کنید .پس محیط آرام اولین شرط یک مکان مناسب است
3-مکان هایی که از لحاظ معنوی برای حفظ شایسته تر است مثل مساجد واماکن متبرکه،.البته در مکان هایی مثل مساجد که معمولاًشلوغ است یا هر لحضه ممکن است کسی وارد شود نمی توان تمرکز چندانی داشت.پیشنهاد می شود برای بعضی از مراحل دوره از این اماکن استفاده شود.به طور خلاصه می توان گفت مکانی را که برای حفظ انتخاب می کنید باید محیطی آرام ومناسب ومکانی پاکیزه ودور از هر گونه دغدغه باشد.نکته دیگر اینکه سعی کنید مکان حفظ تا انجا که ممکن است ساده باشد،زرق وبرق های اضافی-تصاویر متعدد وچیزهایی از این قبیل ممکن است حواس انسان را به جای دیگری معطوف کند.مثلاً،در مورد نماز،اگر دقت کرده باشید،بسیاری از چیزهایی که مکروه قلمداد شده است عواملی هستند که تمرکز حواس نمازگزار را به هم می زنند.اینکه روبروی عکس نماز خواندن مکروه است ویا مقابل درب باز نماز نخوانید ونکاتی از این قبیل.که شاید یکی از فلسفه های مکروه بودن این موارد همان بر هم خوردن تمرکز حواس نمازگزار باشد،برای حفظ قرآن هم-حد اقل برای اینکه بهتر حفظ کنیم-باید تا آنجا که می شود عوامل بر هم زننده تمرکز را از بین برد تا حواس انسان فقط به یک موضوع،که همان حفظ قرآن است،معطوف باشد.نا گفته نماند که در مورد کودکانی که در سنین پایین تر هستند،جذاب کردن محیط وامکانات حفظ-البته در حد لازم-نه تنها خوب است بلکه گاهی اوقات جهت تشویق وترغیب بیشتر ضروری ست

نکته
دیگر اینکه سعی کنید حتی المقدور در یک مکان معین ومشخص به حفظ بپردازید وتا آنجا که ممکن است محل حفظ را عوض نکنید.
فرضاًاین طور برنامه ریزی کنید که هر روز در محل مشخصی-مثلاًدر فلان اتاق-و همچنین در یک ساعت مشخص به حفظ قرآن بپردازید.این خود موجب می شود که انسان به شکلی به آن مکان وزمان معین عادت کند وبه اصطلاح نسبت به آن موقعیت مکانی وزمانی خاص شرطی بشود،و هر روز جهت انجام کار مورد نظر-که همان حفظ قرآن است-درهمان زمان مشخص،به مکانی که عادت کرده است برود.یکی دیگر از فوائد مکان ثابت این است که معمولاًوقتی انسان وارد محیط جدیدی می شود،مدتی را صرف کنجکاوی در چگونگی محیط می کند وچه بسا در حین حفظ حواسش به جزئیات محیط جدید باشد،ولی مکانی که فرد هرروز با آن سر وکار دارد برایش عادیست واین مشکلات را ندارد.پس دقت کنید که مکان حفظ خود را عوض نکنید مگر اینکه آن مکان دیگر محیط مناسبی برای حفظ نباشد،یا واقعاًازآن خسته شده اید واحتیاج به یک تنوع دارید.مطلب دیگری که قابل ارائه هست این است که بعضی ها به علت شغل ویا هر مسئله دیگری ناچارند در دو مکان به حفظ بپردازند.اینان هم باید سعی کنند که همان دو مکان هم دو مکان مشخص با زمان های معین باشد .البته اگر سعی شود فقط یک مان باشد بهتر است.زمان را می توان تقسیم کرد. در یک مکان مشخص در دو زمان -مثلاًصبح وشب-به حفظ پرداخت.

ج:برنامه ریزی

کسی که می خواهد حفظ قرآن راشروع کند باید از همان اول کار یک برنامه ریزی دقیق داشته باشدوسعی کند تا آخر کار یک برنامه دقیق و منظم را دنبال کند.ویژگی های کلی برنامه حفظ می تواند به این صورت باشد

برنامه ای قابل اجرا باشد:یعنی برنامه ای باشد که بتوان آن را پیاده کرد ومورد استفاده قرار داد.سنگین نباشد،با وقت انسان سازگار باشد، معمولا بعضی ها در آغاز کار برای خود برنامه های سنگین می ریزند و بعد گیر می کنند.

با سایر برنامه های ما هماهنگ باشد:برنامه ای که در نظر گرفته می شود باید هم ازلحظ حجم و هم از لحاظ زمانی با سایر برنا مه هایی که داریم-مثلاًبرنامه های درسی- هماهنگی داشته باشد و به اصطلاح تداخلی بین بر نامه ها بوجود نیاید.یعنی هر چیز به جای خود.برنامه حفظ قرآن،درس،تفریح،کار واستراحت،هر کدام وقت خودش را بشناسد.واین امر می طلبد که فرد حفظ کننده نه تنها برای حفظ قرآن،بلکه برای سایر امور نیز برنامه ریزی داشته باشد.به بیان دیگر می توان گفت:یکی از شرایط مهم حفظ قرآن این است که انسان زندگی منظمی داشته باشد لا اقل کارهای مستمرش تابع یک نظم نسبی باشد.وگرنه ممکن است به هیچ کدام از کارهایش نرسد.نه حفظ،نه درس ونه کارهای دیگر
برنامه ای انعطاف پذیر باشد:

معمولاًبرای هر کسی کارهای نا خواسته پیش می آید،یا گاهی اوقات حجم بعضی از برنامه ها زیاد می شود -مثلاًفصل امتحانات و سنگین شدن بر نا مه های درسی-به همین خاطر لازم است که برنامه حفظ ما قابل انعطاف باشد.(البته نه بیش از حد)یعنی بتوان آن را در یک چهار چوب مشخص کم وزیاد کرد.مثلاًمی توانید برای زمان یا میزان حفظ روزانه خود یک حد اقل و حد اکثر بگذارید که فرضاًمیزان حفظ بین یک تا یک ونیم صفحه وزمان آن روزانه یک ساعت تا یک ساعت ونیم باشد.ولی نکته ای که باید به آن التفات داشت این است که اصل برنامه باید ثابت باشد ودر مواقع ضرورت از مجال ها استفاده کردمثلاًبرنامه شما این است که روزی یک ساعت یک صفحه حفظ کنید،ودر مواقع خاص این برنامه به روزی نیم صفحه با نیم ساعت زمان تبدیل می شود.بعضی ها هم گفته اند برنامه ای خوب است که یک حد اقل داشته باشد ولی حد اکثر نداشته باشد .اینطوری:من حد اقل باید روزی یک صفحه حفظ کنم بیشتر شد عیبی ندارد کمتر نباید بشود. البته این خوب است ولی بهتر است حد اکثر آن هم مشخص شودکه مثلاًدیگر روزی بیش از سه صفحه هم حفظ نمی کنم.این مسئله در مورد زمان نیز مصداق دارد.به طور کلی بایدبین ماکزیمم ومینیمم برنامه ما تعادل و تناسبی بر قرار باشد.اینطور صحیح نیست که بگوییم من حد اقل روزی یک صفحه حفظ می کنم وحد اکثری ندارد ،وقت کنم روزی ده صفحه هم حفظ می کنم.در مورد زمان هم همینطور،خودتان را به میزان زمان مشخصی عادت دهید که حد اقل داشته باشد وحد اکثر آن هم با حد اقلش تناسب داشته باشد.مثلاًروزی یک ساعت تا یک ساعت ونیم،نه فرضاًروزی یک ساعت تا هرچه که شد

آشنایی با قوائد تجوید،روخوانی و وقف وابتدا:



لازم است فردی که قرآن حفظ می کند به این قوائد آشنایی داشته باشد و قبل از شروع کار حفظ باید ابتدا صحیح خواندن قرآن را آموخت.تا هم قرآن را غلط نخوانیم وهم اینکه غلط حفظ نکنیم.چون معمولاًبرای حفظ هر آیه لازم است چند بار آن آیه از رو و چندین بار از حفظ خوانده شود،حال اگر کسی با قوائد صحیح خوانی قرآن آشنایی نداشته باشد در اثر تکرار زیاد همان لحن غلط در ذهنش می ماند و بعد درست کردنش بسیار مشکل می شود.مخصوصاًدر مورد مخارج وصفات حروف،که اگر کسی به صورت نادرست تکرار زیاد داشته باشد برایش ملکه شده و در ذهنش همانطور باقی می ماند و درست کردنش خیلی سخت تر می شود .به همین خاطر باید اول قوائد صحیح خوانی قرآن را آموخت و بعد به حفظ قرآن پرداخت.

ترتیل خوانی و لهجه عربی:
هم در زمانی که آیات را به قصد حفظ می خوانید و تکرار می کنید وهم در زمان دوره ،چه از رو بخوانید و چه از حفظ،باید با یک صوت آهنگین و لهجه عربی باشد.با همان شیوه ای که امروزه به ترتیل مشهور است که در اصل همان تدویر است.این امر چند کمک به شما می کنداولاینکه وقتی با یک صدای نیکو وآهنگین بخوانید بیشتر به خواندن وحفظ قرآن ترغیب می شوید ومی توانید مدت طولانی تری به حفظ یا دوره بپردازید.دومینحسن این کارساخته شدن و پخته شدن صدای شماست.حتی برای کسانی که در زمینه صوت وقرائت کار می کنندتوصیه می کنند که هرروز مقداری از قرآن به صورت ترتیل بخوانند.سومینفایده این کار این است که قوائد تجوید وروخوانی را بهتر می شود بجا آور.البته در هنگام تکرار برای حفظ یکی دو بار هم بدون آهنگ و به اصطلاح به صورت فصیح خوانی بخوانید با رعایت کامل تجوید و لهجه ی عربی(زمانی که از حفظ می خوانید)

در مورد لهجه عربی هم منظور این است که قرآن را عربی بخوانید نه مثلاً با لهجه فارسی.کسره نزدیک به یا تلفظ شود،ضمه نزدیک به واو،الف مدی بعد از حرف استعلا باز تلفظ گردد ویا اینکه حروف در مخارج صحیح عربی تلفظ گردد.